یک سلاح مخفی برای علائم گنج یابی

بهطور کلی شواهد باستانشناسی از دوران ایلخانی بیانگر رشد و شکوفایی شهر اسفراین میباشد؛ به گونهای که شهر اسفراین در این دوره بیشترین گستردگی را داشته و شهر به بخشهای مختلف چون بخش صنعتی، ضرابخانه، بازار، مسجد و آبانبار و بخش حاکمنشین تقسیم میشدهاست که احتمالاً بخشهای متعدد دیگری نیز داشته؛ که به دلیل وسعت زیاد شهر و کمبود کاوشهای باستانشناسی تاکنون باستان شناسان موفق به کشف و دستیابی به آنها نشدهاند. نمونه موردی آن: آبانبار صفیآباد از رودخانه گرماب، آبانبار خوش از رودخانه روئین و آبانبار آجقان که از طریق قنات روستا تأمین میشدهاست. بعد از آن جثه وی را نقل مشهد مقدس معلی مزکی نمود و در صحن آستانه مقدسهٔ منوره سدره مرتبه مدفون ساختند وبرلوح مزارش این بیت نقش شد: تنم را وقت رفتن آستان دوست منزل شد بحمدالله اگر سر رفت خوش منزلی دارم (حسینی القمی ،۱۳۵۹: ۳۶۱؛ روملو، ۱۳۵۷: ۲۷۵). در شش فرسخی اسفراین جنگ سختی بین آنها صورت گرفت که دراین جنگ از سپاهیان محمدبیک که ششصد نفر بودند سیصد نفر کشته و از سپاهیان ازبک که سه هزار نفر بودند هفتصد نفربه قتل رسیدند (روملو، ۱۳۵۷: ۲۵۸-۲۵۷). در این زمان بین نوروز پسر ارغون و غازان خان چند نوبت جنگ سختی در نواحی نیشابور، جوین، اسفراین و ارغیان صورت گرفت که در این جنگها پی در پی دهات و مزارع از بین رفتهاست (خواجه رشید الدین، ۱۳۵۸: ۲۷-۲۸).

اگر یک پیوند داخلی شما را به اینجا هدایت کردهاست، در صورت تمایل آن پیوند را برای اشارهٔ مستقیم به مقالهٔ مورد نظر تغییر دهید. بعد از آن در سال ۹۵۹ ه. دَفینه به مجموعهای از سکهها و اشیای باارزش گفته میشود که در قدیم در زیر خاک دفن شدهباشد. در کشتیها و زیر در یاییها از این سیستم برای کنترل عمق دریا و پی بردن به وجود اشیاء داخل آب استفاده میشود. امیر علم تصمیم گرفت جهت تجدید قوا به قلعهٔ اسفزار عزیمت نماید، لکن مخالفان و دشمنان او از این جریان آگاه شدند و پیش از این که خود را به حصار قلعهٔ اسفزار برساند در نزدیکی قلعه به وی رسیده، او را دستگیر کردند و کشتند. محمدعلی قرخلو که سمت سردار کلی بیست هزار نفر را داشته خیال یاغیگری را در سر میپروراند و ضمناً خواست که امیر علم را نیز در این کار با خود شریک نماید چون وی به این امر رضایت نداد جنگ بین طرفین در گرفت امیر علم غالب و محمدعلی مغلوب و دستگیر شده نزد نادرشاه فرستاده شد نادرشاه او را کور کرد و امامقلی ابیوردی که از رفقا و همدستان او بود کشته شد. در حین همین درگیریها سپاهیان مغول بر جلالالدین پیروز شده و راهی شهر نیشابور و ولایتهای تابع آن شدند سرپرستی سپاهیان بر عهدهٔ دو سردار معروف به نام جبه نوین و سبتای بهادر بود.

لازم است ذکر شود که اسفراین در این دوره شکوفایی و رونق خود را مدیون گذر راه تجاری ارغیان به توس از مسیر اسفراین و توجه امرای مغول چون غازان به منطقه میباشد که این موضوع با کشف سکههای ضرب اسفراین در این دوره که از نواحی و مناطق مختلف به دست آمده کاملاً قابل اثبات و تأیید است (تصویر شماره ۱۴). با ایجاد مکتبهای سلسله کبرویه باعث رونق هر چه بیشتر تصوف و عرفان در منطقه شدند (آقا ملایی، ۱۳۸۹: ۲۱۶-۲۳۸). تنها سکهای که از این پادشاه موجود و در اسفراین ضرب شدهاست داری تاریخ ۶۹۷ هجری میباشد (نیک گفتار، ۱۳۸۹: ۶۶) (تصویر شماره ۱۰). طبق سکههای موجود از این پادشاه از سال ۷۱۰-۷۱۴ ه در اسفراین ضرب شده در روی آن نام دوازده امام حک شده که این نشان میدهد مذهب تشیع در زمان خدابنده در اسفراین مدتی رسمی میشود (نیک گفتار و بهنامفر، ۱۳۸۷: ۱۲۲-۱۲۶). غازان محمود و امرایش در جوین و اسفراین دستور به ساخت کاریزها دادند که هنوز هم هست مانند روستای منگلی که منگلی بوغا ساخته و بداغ آباد که بداغ بوغا و آروغ ده که آروغ ساختهاست (شاهد، ۱۳۸۷: ۲۹۸). یکی از مهمترین این دستاوردها که هم در زندگی روزمره ساکنان آن زمان نقش مهم داشته و از طرفی هنر آن زمان را به نمایش میگذرد ظروف سفالی است.

با روی کارآمدن سلجوقیان از سدهٔ پنجم به بعد، شهرهای خراسان بزرگ یکی پس از دیگری گرفتار غارت و تخریب شدند. پس از مرگ غازان، سلطان محمد خدابنده در سال ۷۰۳ هجری زمام امور را بهدست گرفت و به ضرب سکه پرداخت پس از گرویدن او به شیعه، نام دوازده امام در حاشیه سکهها نوشته شد (سرفراز وآور زمانی، ۱۳۸۳: ۲۸۰). ق در زمان پادشاهی شاه تهماسب اول جغتای بهادر ازبک با سه هزار سوار به تاخت خراسان و ازجمله اسفراین آمده بود، درهمین زمان زین الدین سلطان شاملو حاکم اسفراین این خبر را شنید، محمود بیک را با جمعی از ملازمان به جنگ با آنها ارسال نمود. ابو منصور ثعالبی نیشابوری، دانشمند پرآوازهٔ سدهٔ چهارم هجری که خود معاصر فضل بن علی اسفراینی است، در زمانی که وی حاکم اسفراین بوده، به خدمت فضل بن علی آمده و وصف حال اسفراین و اوضاع این ناحیه و جایگاه اجتماعی فضل بن علی اسفراینی را چنین بیان کردهاست: « به سال ۴۰۰ به اسفراین رفتم و به بارگاه و قصر حاکم اسفراین ( فضل بن علی اسفراینی) که دوستدار عالمان و دانشمندان و ادیبان بود، مهمان شدم و از خوان نعمت وی بهرهمند گردیدم و در قصر فضل بن علی با ادیبان ملاقات کردم »(ثعالبی، ج۶، ۱۴۰۴).